Cúng 23 tháng Chạp và giao thừa thế nào cho đúng?

Dịch cúng ông táo và giao thừa là hai trong số các nghi tiết cuối năm được các gia đình chú trọng. Ảnh: T.L ông táo về trời phải cúng trong bếp Ngày 23 tháng Chạp - ngày ong tao về chầu trời được xem như ngày đầu tiên của tết nguyên đán. Sau khi tiễn đưa ong tao ve troi , mọi người bắt đầu dọn dẹp nhà cửa , lau chùi đồ cúng ông bà tổ tiên , treo tranh , câu đối , cắm hoa ở những nơi trang trọng. Vì thế , các gia đình coi đây là ngày “chư thần trầu thiên” - các thần về trời , tâu với Ngọc Hoàng một năm làm việc thiện , ác , tốt , xấu của gia đình mình để Ngọc Hoàng đề ra một tiêu chuẩn làm việc trong năm mới. Theo tục cựu truyền thì táo quân gồm hai ông và một bà , biểu tượng là 3 cỗ "đầu rau" hay "chiếc kiềng 3 chân" ở nhà bếp. Lễ phẩm cúng táo quân gồm có: Hai mũ cánh chuồn dành cho các Táo ông , một mũ không có cánh chuồn dành cho Táo bà. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh – Giám đốc trọng tâm Lý học Đông phương , lễ cúng ngày 23 tháng Chạp , các gia đình thường cúng trên bàn độc tổ tiên một nhà với cách gọi nôm na là cúng ông táo , ong tao . Tuy nhiên , đây là hai vị thần khác nhau. Ông táo là vị thần quản ngại đất cát trong nhà. ông táo là 3 vị đồ rau ( 2 nam , 1 nữ ) trông coi việc nấu ăn trong gia đình. Dịch cúng 23 tháng Chạp là lễ tiễn chung ông táo , ông táo về chầu trời , người thường dân gộp chung cúng trên bàn độc là chưa đúng. Trong ngày này , ong tao ve troi phải được cúng dưới bếp , còn ông táo được cúng trên bàn độc chính trên nhà cùng với tổ tiên một nhà mới đúng. Về “phương tiện” để ông táo , ong tao ve troi “chầu trời” , ở miền Bắc thường cúng cá chép chưa chết thả trong chậu nước , ẩn ý "cá hóa long" - cá sẽ biến thành Rồng đưa ong tao ve troi đi trời. Ở miền Trung , người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên , cương trọn vẹn. Còn ở miền Nam thì giản đơn hơn , chỉ cúng mũ , áo và đôi hia bằng giấy là đủ. Ngoài các lễ phẩm chính kể trên , người ta có xác xuất làm lễ mặn ( với xôi gà , móng giò luộc , các món nấu nấm , măng... ) hay lễ chay ( với trầu cau , hoa , quả , giấy vàng , giấy bạc... ) để tiễn táo quân. Theo các ông xuất gia , việc cúng này cần thật tâm và tùy theo gia cảnh. Lễ phẩm không nên quá câu nệ , có hoàn cảnh thì làm mâm cơm canh , còn không thì thật tâm hoa quả là được. Không nên đốt nhiều vàng mã , quần áo hoặc sắm sanh ngựa , nhà , ô tô... Vì vừa phung phí mà cũng chẳng thể hiện được mỗi cái tâm hướng thiện của mình. Cúng giao thừa - trọng “tâm” hơn trọng “lễ” Phong tục người Việt ta tin rằng , mỗi năm có một vị quan Hành khiển quản ngại việc người đời , hết năm thì quan Hành khiển năm trước bàn giao nghề nghiệp cho quan Hành khiển của năm mới. Việc cúng giao thừa ( hay trừ tịch ) được coi là để tiễn vị quan cũ và đón vị quan mới với quan niệm lẽ trời đất có khởi thủy phải có cùng tận , một năm có bắt đầu phải có kết thúc: Bắt đầu vào lúc giao thừa cũng lại kết thúc vào lúc giao thừa. Dịch giao thừa thường được cúng ngoài trời là bởi các cụ xưa mường tượng trong phút cựu vương hành khiển bàn giao nghề nghiệp cho tân vương luôn có quân đi , quân về đầy không trung nhộn nhịp , vội vàng , thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn uống gì. Vì việc bàn giao , tiếp quản nghề nghiệp khôn xiết căng thẳng nên các ông chẳng thể vào trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có xác xuất dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang theo , thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà. Theo các ông xuất gia , lễ ngoài sân hay trong nhà không quan yếu , cái chính vẫn là lòng thành của mỗi gia đình. Dù có trong nhà hay ngoài sân cũng chỉ là để chứng kiến lòng thành của chủ nhà. Do vậy , lễ phẩm nhỏ to không quan yếu mà cái quan yếu nhất vẫn là sự thành kính. Hưng thịnh người cẩn trọng còn lo âu chuyện cúng gà hay ngựa ( giấy ) thì quay ra hay quay vào , theo nhà nghiên cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh , cái “tâm” vẫn là trên hết. Đề cập sâu về cái “tâm” mà dân gian vẫn làm gọi là “lòng thành” , ông Tuấn Anh ý rằng , mâm cao , cỗ đầy hay lễ phẩm đơn sơ tùy thuộc vào gia cảnh. Ví như gia cảnh có nhiều trở ngại hoặc thiếu thốn chỉ có một nén hương , bát cháo thì chẳng thể nói đó là không trọn vẹn lễ nghĩa. Mâm cúng thịnh soạn hay đơn sơ cũng là để cho mỗi thành viên trong gia đình cùng hoài tưởng đến tổ tiên , nguồn cội. Mỗi khi cúng xong , các thành viên cùng “thụ lộc” với tác phong để lớp con cháu cùng hướng về nguồn cội , gần gụi bên người nhà bên bữa cơm gia đình , chứ không phải để các cụ “về” chứng giám. Cái tâm thiện , tâm tốt với lòng thành kính ở những thì giờ quan yếu như lễ giao thừa chính là năng lượng tốt được tạo ra để mỗi người , mỗi gia đình có một tâm thế đón nhận một năm mới với nhiều hanh thông và gặp dịp tốt. Nói về quan niệm năm Ngọ kiêng cúng ngựa như nhiều bạn đọc thắc mắc , ông Nguyễn Vũ Tuấn Anh cho biết , trong các sách từ cổ đến nay , chưa thấy đề cập bất kì nội dung nào về chuyện này. Theo ông , việc cúng ngựa tùy thuộc vào tính chất của các lễ đã được dân gian ngầm định như lễ đần , lễ tạ đất , tạ mộ… chứ không phải là kiêng theo năm nào. Còn nói như một số quan niệm mà nhiều người “dựa” vào linh tính để “phán” là theo cảm tính và theo diễn dịch của chính họ. Hà anh . Lễ cúng ông táo và giao thừa là hai trong số các nghi tiết cuối năm được các gia đình chú trọng. Ảnh: T.L. Nói về quan niệm năm Ngọ kiêng cúng ngựa như nhiều bạn đọc thắc mắc , ông Nguyễn Vũ Tuấn Anh cho biết , trong các sách từ cổ đến nay , chưa thấy đề cập bất kì nội dung nào về chuyện này. Theo ông , việc cúng ngựa tùy thuộc vào tính chất của các lễ đã được dân gian ngầm định như lễ đần , lễ tạ đất , tạ mộ… chứ không phải là kiêng theo năm nào. Còn nói như một số quan niệm mà nhiều người “dựa” vào linh tính để “phán” là theo cảm tính và theo diễn dịch của chính họ.